drama

 

Elly, leerkracht in groep 4, loopt op haar tandvlees. Ze heeft een jongetje in de klas dat ze geen minuut alleen kan laten. Zodra ze de klas uit loopt om een kopje koffie te halen, zet Rick de boel op stelten. En soms vallen er ook klappen. De laatste weken neemt ze Rick telkens met zich mee als ze even de klas uit moet. En tijdens het buiten spelen wordt Rick gescheiden van de andere kinderen. Op die manier houdt ze het in de hand, maar het is voor haar bijna niet te doen en voor Rick is het ook beslist geen pretje.

Anja, de moeder van Rick, is zeer ontstemd als ze erachter komt wat voor behandeling Rick op school krijgt. Ze spreekt Elly hier na schooltijd een keer verwijtend op aan en ze werpt Elly voor de voeten dat haar zoon behandeld wordt als een gevangene. Thuis slaat Rick nooit andere kinderen. Ze suggereert dat het de schuld van Elly is dat haar zoon onaangepast gedrag vertoont op school. Elly, die toch al labiel is door het hele gebeuren, valt helemaal stil en kan haar tranen bijna niet bedwingen. Ze heeft er alles voor gedaan om de rust en de veiligheid in de klas te waarborgen. Ze kan het toch ook niet helpen dat hij zo agressief doet op school? Anja eist dat haar zoon meer bewegingsvrijheid krijgt en verlaat het lokaal met ferme pas.
Elly is behoorlijk van slag, en ze stort haar hart uit bij een collega die toevallig even langs loopt. Deze vertelt het voorval diezelfde middag nog door aan Roos, de directeur. Roos onderneemt direct stappen. Ze wil het probleem uit de wereld hebben en omdat ze het gevoel heeft dat Elly de situatie niet goed aankan, belt ze zonder met Elly te overleggen naar Anja, om te horen wat er aan de hand is. En samen met Anja maakt ze een plan hoe ze op school met Rick om kunnen gaan en hoe Anja dit thuis kan ondersteunen. Als ze dit plan vervolgens met Elly bespreekt, barst Elly in woede uit. Waarom heeft Roos achter haar rug om met Anja gepraat? Waarom mag Elly dit probleem zelf niet oplossen?

Aangestuurd door angst 
Wat gaat er mis in bovengenoemde situatie? In feite handelt iedereen vanuit angst. Een model dat de interacties in een angstcultuur helder weergeeft, is de zogenaamde dramadriehoek. Met dit model van Steve Karpman, vanuit de Transactionele Analyse (TA), is het mogelijk om helderheid te scheppen in onplezierig verlopende menselijke interacties. Er worden drie rollen gedefinieerd: de Aanklager (dader), de Redder en het Slachtoffer. Mensen zitten meestal onbewust in deze rollen verstrikt en de rollen houden elkaar in stand.
De rollen zijn alle drie gebaseerd op ongelijkwaardigheid en op angst. Het onderliggende gevoel is: ‘Ik ben niet oké en jij bent niet oké.’ De Redder probeert zich groot en belangrijk te maken en gaat ervan uit dat de ander niet voor zichzelf kan zorgen. Ook de Aanklager gedraagt zich superieur. De ander krijgt de schuld van wat er fout gaat. De Redder en Aanklager hebben het voor hun zelfbeeld nodig zich groot te maken. Hiermee maskeren ze hun gevoel van niet oké zijn. Het Slachtoffer maakt zich juist klein. Het gevoel tekort te schieten wordt getoond door zielig en minderwaardig gedrag.

Vicieuze cirkel
In bovengenoemd voorbeeld zien we de drie rollen terug. Terwijl Anja, Elly en Roos geen van drieën verantwoordelijkheid willen nemen voor het ontstaan van het probleem (het onhandelbare gedrag van Rick en de behandeling die hem beknelt), ligt er een zware nadruk op de schuldvraag. De Aanklager (Anja) wijst naar het Slachtoffer (Elly). Zij is niet oké, en het is allemaal haar schuld. De Aanklager treft dus zelf geen blaam. Anja kijkt niet naar haar mogelijke rol in het ontstaan van het probleem en in het oplossen ervan. Ze neemt geen verantwoordelijkheid en houdt met haar gedrag anderen op afstand. Het Slachtoffer (Elly) voelt zich klein en minderwaardig en neemt vooralsnog geen verantwoordelijkheid. De Redder (Roos) zal het allemaal wel oplossen. Zij laat zien hoe goed en hoe belangrijk zij is in haar rol als directeur, en maakt het Slachtoffer (Elly) van zich afhankelijk. Hoewel Roos verantwoordelijkheid lijkt te nemen, ontloopt ze haar werkelijke verantwoordelijkheid, namelijk om Elly te helpen om weer voor zichzelf te gaan staan en om mee te denken aan het vinden van een oplossing.
Kenmerkend voor de dramadriehoek is, dat mensen in de interacties razendsnel van rol kunnen wisselen. In bovengenoemd voorbeeld wordt het Slachtoffer (Elly) de Aanklager. Ze geeft de Redder (Roos) de schuld van haar ellende.  De Redder wordt daarmee Slachtoffer. Anja, de oorspronkelijke Aanklager, zou nu de Reddersrol op zich kunnen nemen door het op te nemen voor Roos. Kenmerkend voor de dramadriehoek is dat de rollen steeds wisselen en de spelers zichzelf en elkaar gevangen houden de vicieuze cirkel van dit destructieve spel. Ook andere mensen kunnen erin mee worden gezogen. Een op angst gebaseerde schoolcultuur is dan ook goed te herkennen aan de aanwezigheid van de drie rollen uit de dramadriehoek.

Winnaarsdriehoek
Om effectief te kunnen samenwerken, op basis van vertrouwen in plaats van angst, is het dus van groot belang om uit de dramadriehoek te kunnen stappen. Dit kan door allereerst te zien dat we de ander nooit verantwoordelijk kunnen stellen voor hoe we ons voelen. We nemen verantwoordelijkheid voor ons eigen gevoel en ons eigen gedrag, en beseffen dat ieder oké is, zoals hij is: ‘Ik ben oké en jij bent oké, en we hoeven daarbij niet perfect te zijn.’ Vanuit gelijkwaardigheid kunnen we dan met elkaar samenwerken, waarbij niemand zich superieur of minderwaardig gedraagt. De dramadriehoek verandert daarmee in de winnaarsdriehoek, waarbij het Slachtoffer verandert in de Kwetsbare persoon, de Redder verandert in de Behulpzame persoon en de Aanklager verandert in de Assertieve persoon.
In plaats van in hulpeloos slachtoffergedrag te schieten, zal de Elly als Kwetsbare persoon kunnen aangeven wat ze als kwetsbaar ervaart. Ze kan Anja of Roos om hulp vragen, waarbij ze zelf verantwoordelijkheid neemt voor haar behoeften. In plaats van te redden, zal Roos als Behulpzame persoon vragen waar Elly behoefte aan heeft. Ze is bereid te doen wat nodig is, maar doet niet meer dan dat. Ze neemt Elly dus geen verantwoordelijkheid uit handen. En in plaats van het aanklagen van de ander, zal Anja als Assertieve persoon feedback aan Elly geven, zonder de schuldvraag te stellen. Ze kan aangeven hoe ze Rick thuis ervaart, en kan meedenken hoe de situatie op school kan zijn ontstaan en hoe ze daar met elkaar een oplossing voor kunnen vinden. Ze kan daarbij ook duidelijk maken waar voor haar de grens ligt van wat acceptabel is in het omgaan met haar zoon. En ook de school kan aangeven waar voor hen de grens ligt.

Herkenbaar?
Zijn de rollen uit de dramadriehoek en de winnaarsdriehoek herkenbaar? En hoe zou het zijn, als al onze communicatie in de samenwerking tussen school en ouders gebaseerd zou zijn op de winnaarsdriehoek?