inclusie

 

– Naar een inclusieve schoolcultuur zonder buitenbeentjes –

 

Iemand hoeft niet perse gepest te zijn om zich een buitenbeentje te voelen; om zich minder gezien, gehoord en gewaardeerd te voelen dan de rest. In het onderwijs hebben schoolleiders te maken met veel diversiteit. School is immers een gemeenschap van leraren, kinderen en hun ouders, die allemaal hun eigen karakter, capaciteiten, ideeën, normen en waarden, onhandig en handig gedrag hebben. Het is verstandig om oog te hebben voor het (al dan niet door je eigen voor- en afkeur) ongewenst ontstaan van een pikorde. Misschien vind je niet iedereen even leuk. Misschien heb je last van iemands aparte karaktertrekken. Misschien helpt niet iedereen even constructief mee om het doel dat je in het hoofd hebt te verwezenlijken. Die mensen kunnen dan aan soms subtiele signalen merken dat ze minder gewaardeerd worden dan de rest. Ze voelen zich genegeerd of tekortgedaan, en dat kan tot veel tegenwerking leiden.

Veel ouders hebben me verteld over de pijn die het deed om als ‘lastige ouder’ te worden bestempeld. Meestal durfden ze uiteindelijk hun mond niet meer open te doen, uit angst dat hun betrokkenheid, die gezien werd als ongewenste bemoeizucht en assertiviteit, negatief zou uitwerken op de positie van hun kind. Maar het vertrouwen tussen de school en deze ouders was onherstelbaar geschaad.

Het zou simpel zijn als alle neuzen dezelfde kant op stonden. Niets fijner dan eensgezindheid in het team en met de ouders. Het kan verleidelijk zijn om op basis van de wens van de meerderheid, of op basis van wat gezien wordt als ‘het schoolbelang’ iets te snel knopen door te hakken. Degenen met een afwijkend geluid wordt gevraagd zich aan te passen.

In een groep mensen die met elkaar samenwerken, treedt al gauw vorming van subgroepjes op. En voor je het weet is er een pikorde ontstaan, waarbij bepaalde mensen meer zeggenschap hebben dan anderen. Zodra bepaald is wat op school als normaal wordt gezien, wordt alles wat daarvan afwijkt gezien als abnormaal.

Misschien heb je het zelf wel eens meegemaakt dat je ongewild in de abnormale hoek terecht kwam. Dat je door anderen werd genegeerd, waardoor je je buitengesloten voelde. Dat jouw mening er minder toe deed dan hun mening. Misschien kwam je openlijk in verzet. Of je paste je stilzwijgend aan, terwijl je enthousiasme was weggeëbd en er een onderlaag van onvrede voelbaar bleef. Hoe minder ruimte de schoolleider biedt voor verschillende visies, hoe meer energie er gaat zitten in het oplossen van strubbelingen. Dat is vooral lastig wanneer de onvrede niet wordt uitgesproken, maar ondergronds aan het wroeten is.

Inclusief leiderschap is gericht op inclusie: alle invalshoeken zijn welkom, iedereen hoort erbij. Schoolleiders die inclusie bevorderen, geven ruimte aan wat er leeft binnen de school en bij de ouders. Niemand wordt buitengesloten. Alle verschillende persoonlijkheden mogen er zijn en alle meningen worden gehoord. Een inclusieve schoolleider doet niet aan vriendjespolitiek en er zijn geen underdogs. Wanneer de aanwezige diversiteit wordt omarmd, krijgt iedereen het gevoel op het feestje te mogen komen en ook mee te mogen dansen. Daarmee wordt ieders potentieel benut en wordt de schoolgemeenschap een minimaatschappij waarin ieder zich welkom en gewaardeerd voelt.

Met inclusie ga je van of-of naar en-en. Daarbij is het niet de bedoeling dat we uitkomen bij halfslachtige compromissen, waarbij je van alle ingrediënten een beetje neemt en iedereen dus wat water bij de wijn moet doen. We ademen in én uit. We hoeven niet te kiezen tussen de in- en de uitademing, en we doen het ook niet allebei maar half. Sterker nog, door zowel volledig in- als volledig uit te ademen, wordt het geheel veel meer dan de som der delen.

Inclusief leiderschap is niet gemakkelijk en vraagt om moed. De moed om je comfortzone te verlaten, zonder in paniek te raken. Om domweg toe te geven dat je het soms even niet weet. Maar stel je eens voor hoe het zou zijn als je gebruik kunt maken van alle talenten. Als iedereen werkelijk gehoord wordt en zich uitgedaagd voelt om mee te doen. Ouderbetrokkenheid zal in zo’n inclusieve schoolcultuur gemakkelijk tot bloei kunnen komen.

Zitten er in jouw team of onder de ouders mensen die zich misschien onvoldoende gehoord en gewaardeerd voelen? Die wellicht door de rest worden ervaren als ‘afwijkend’ of ‘lastig’ en daarom het liefst worden genegeerd? Dan daag ik je uit om serieus naar hen te luisteren. Vragen ze al veel te veel aandacht? Probeer het dan te kanaliseren, door een specifiek moment te zoeken dat ze hun verhaal mogen doen. Vraag iedereen om met alle aandacht naar de verschillende perspectieven te luisteren en bewaak dat iedereen zich respectvol gedraagt. Hak niet te snel een knoop door. De tijd die je extra neemt, verdien je later weer terug. Ik ben benieuwd naar jullie ervaringen en sta open voor reacties.

Wie meer wil weten over inclusie kan ik de TEDx talk ‘Het effect van inclusie’ van Jitske Kramer aanbevelen.