Vertrouwen is een belangrijke sociale waarde, die aan de basis staat van succesvol leiderschap. We kunnen anderen ons vertrouwen geven en we kunnen bij anderen vertrouwen opbouwen. Schoolleiders die hun teamleden en de ouders vertrouwen schenken, krijgen daar veel voor terug. Want wie vertrouwen ontvangt, presteert beter, is bereid meer te doen en meer verantwoordelijkheid te dragen.

Gezond vertrouwen, blind vertrouwen en wantrouwen 
Mensen beschouwen vertrouwen vaak als naïef, maar dan is er sprake van verwarring over wat vertrouwen werkelijk behelst. Het gaat niet om blind vertrouwen. Blind vertrouwen is gebaseerd op onzekerheid over jezelf en het niet geworteld staan in de realiteit. Met blind vertrouwen geef je jezelf over aan iemand die je meer respecteert en vertrouwt dan jezelf en dat is inderdaad naïef te noemen. Net als wantrouwen, komt ook blind vertrouwen voort uit angst. Het verschil tussen gezond vertrouwen, blind vertrouwen en wantrouwen is goed te zien aan de hand van de volgende zeven elementen: Betrokkenheid, Realiteitszin, Aanwezig zijn in het nu, Zelfrespect, Autonomie, Verantwoordelijkheid en Ontspanning (BRAZAVO), kenmerken van gezond vertrouwen.

Betrokkenheid betekent dat je je verbonden voelt en dat je je laat raken. Vanuit betrokkenheid zijn mensen ook bereid te doen wat nodig is. Bij blind vertrouwen mist die betrokkenheid, want voor degene die een ander meer vertrouwt dan zichzelf is het niet nodig en soms zelfs bedreigend om zich betrokken te voelen. Bij wantrouwen is er wel sprake van betrokkenheid, en deze heeft dan de neiging door te slaan naar controle.

Realiteitszin betekent dat je in contact staat met de realiteit. Het betekent ook dat je in sommige gevallen maatregelen zult moeten treffen die nodig zijn voor de veiligheid. Vertrouw op Allah, maar bind wel je kameel vast! Bij gezond vertrouwen is er sprake van wijsheid vanuit een goede inschatting van de realiteit en de aanwezige risico’s. Bij blind vertrouwen is er geen contact meer met de realiteit. En bij wantrouwen wordt de realiteit onnodig als bedreigend ingekleurd. Daar waar met wantrouwen gepoogd wordt alle risico’s uit te bannen, blijkt juist het tegenovergestelde te gebeuren. Een houding van wantrouwen brengt enorme risico’s met zich mee.

Aanwezig zijn in het nu betekent dat we een zekere alertheid hebben die vrij is van angst. Het gaat om de vrijheid om ons handelen te baseren op wat zich voordoet, zonder de inkleuring vanuit het verleden of de toekomst. In die zin is aanwezigheid in het nu dan ook sterk verbonden aan realiteitszin. Waar we vanuit gezond vertrouwen spontaan kunnen handelen, worden we hierin vanuit blind vertrouwen belemmerd, omdat we ons overgegeven hebben aan een ander. Ook vanuit wantrouwen worden we belemmerd in spontaan handelen vanuit het nu. Want we worden dan volledig beheerst door angst, en handelen op basis van oude patronen en conditioneringen. We handelen dan niet spontaan,op basis van de realiteit, maar impulsief, op basis van onze angst.

Zelfrespect is een voorwaarde om een ander je vertrouwen te kunnen schenken. Iemand die zich overgeeft aan een ander vanuit blind vertrouwen, heeft onvoldoende vertrouwen in zichzelf en dus ook onvoldoende zelfrespect. Ook wantrouwen komt voort uit onvoldoende zelfvertrouwen en zelfrespect.

Autonomie en verantwoordelijkheid hangen sterk met elkaar samen. Autonoom kunnen handelen betekent dat je zelfstandig handelt vanuit eigen verantwoordelijkheid. Het betekent niet dat je onafhankelijk bent, maar wel dat je zelf de vrijheid hebt hoe je om wilt gaan met afhankelijkheid. Je zult hiertoe dus zelf de verantwoordelijkheid moeten nemen. Blind vertrouwen komt voort uit te weinig autonomie en te weinig eigen verantwoordelijkheidsgevoel. Handelen we daarentegen vanuit wantrouwen, dan is er wel een groot verantwoordelijkheidsbesef, maar toch is er geen sprake van autonomie. Dat komt omdat we ons over-verantwoordelijk voelen en daardoor steeds maar bezig zijn met die ander. Daarom zijn we niet vrij. De onderliggende angst weerhoudt ons ervan werkelijk autonoom te kunnen handelen.

Ontspanning, tenslotte, is belangrijk om aanwezig te kunnen zijn in het nu en om met een zekere alertheid te kunnen handelen vanuit de wijsheid van het moment. Bij wantrouwen is er altijd spanning aanwezig, die voorkomt uit een overmatige alertheid. Bij blind vertrouwen is er wel ontspanning. Toch ontstaat hieruit geen aanwezigheid in het nu. De reden hiervan is gelegen in de onderliggende angst. De ontspanning bij blind vertrouwen is in feite niet meer dan een gebrek aan alertheid.

Ouderbetrokkenheid vanuit gezond vertrouwen
Helaas worden scholen nog veel te vaak aangestuurd vanuit wantrouwen. Hoe kun je als schoolleider ouderbetrokkenheid vergroten vanuit vertrouwen in je team en vertrouwen in de ouders, zonder te vervallen in blind vertrouwen? Je zult met een zekere aandacht en alertheid moeten bewaken dat de school op koers blijft en dat bepaalde grenzen in de samenwerking niet worden overschreden. Je hebt hierbij een ontspannen houding en geeft anderen veel vrijheid en eigen verantwoordelijkheid. Je zit er niet bovenop, maar je geeft de mensen juist de ruimte. Je bent hen niet aan het controleren. Wel toon je je betrokkenheid. Je durft te vertrouwen op je intuïtie van waaruit je tijdig signalen zult krijgen als ingrijpen nodig is. Verder houd je het onderwerp ouderbetrokkenheid levend en je geeft met je gedrag zelf het goede voorbeeld. Je hoeft niet iedere email te lezen die wordt uitgestuurd, maar bespreekt wel regelmatig met je team vanuit welke normen en waarden je met ouders wilt communiceren en hoe in de samenwerking met ouders de missie en de visie van de school in de praktijk worden gebracht. Je bewaakt ook de goede sfeer, waarbij er onderling niet wordt kwaadgesproken over ouders, teamleden of anderen. Je zorgt verder dat je op de hoogte bent van de ontwikkelingen rond ouderbetrokkenheid op school, ook als het onderwerp gedelegeerd is aan een van de teamleden. En je steunt je team en de ouders waar mogelijk, om een goede samenwerking te kunnen realiseren.