Kwetsbaarheid als kracht

In mijn vorige blog ben ik ingegaan op de beschermingsmechanismen waarmee we proberen onze kwetsbaarheid buiten de deur te houden. En deze blijken niet te werken. We kunnen nu eenmaal niet selectief onze kwetsbaarheid verdoven zonder ook onze prettige gevoelens zoals geluk, dankbaarheid en verbinding te verdoven. Bovendien geven onze beschermingsmaskers ons iets onechts. En natuurlijk werkt dat negatief door op de ouderbetrokkenheid.

Je kwetsbaarheid werkelijk omarmen, houdt een soort overgave in. Je erkent dan als schoolleider voor jezelf dat het spannend voelt als je de samenwerking met ouders niet in de hand hebt. Je bent je ervan bewust dat het pijn doet als jij of een van je teamleden scherp afgewezen wordt. En je herkent je gevoelens van schaamte omdat je misschien toch niet genoeg hebt gedaan of niet juist hebt gehandeld. Je erkent ook  je gevoelens van machteloosheid als er geheel onterecht een negatieve de beeldvorming is ontstaan, waardoor ouders al bij voorbaat geen vertrouwen in de school hebben.

Je verzet je niet tegen wat je voelt, je probeert je er niet tegen te beschermen en je probeert je dus ook niet beter voor te doen dan hoe je je voelt. Maar je schiet ook niet door naar de ‘arme ik’ die zielig in een hoekje gaat zitten. Want zelfs dat is in feite een onbewuste strategie om het verschrikkelijke gevoel van kwetsbaarheid niet volledig toe te hoeven laten. Dus je probeert om het gevoel er te laten zijn. En het enige wat je ermee doet, is even rustig ademhalen. In- en uitademen, vanuit je buik. Dat zorgt ervoor dat je bij jezelf kunt blijven.

Hoe kan dat gaan in de praktijk? Stel, de ouders van een jongetje op school zijn enorm boos op jou. Ze verwijten je slecht leiderschap en onzorgvuldig handelen, wat ervoor verantwoordelijk zou zijn dat hij nu niet over kan naar de volgende groep. De leerkracht heeft van alles gedaan om het kind te helpen, maar alle pogingen van de school leken te worden gedwarsboomd door de ouders. Voor zover jij het kunt zien, verwennen ze hem enorm, waardoor de jongen niet leert om zelf verantwoordelijkheid te dragen. En aan de afspraken die de leerkracht met het kind heeft gemaakt, hoefde hij van zijn ouders dan ook niet te voldoen. Het gevolg is dat hij haar met een soort minachting tegemoet treedt.
Je hebt er alles aan gedaan om met de ouders in gesprek te gaan. Maar ze gaan op hun strepen staan en dreigen stappen te ondernemen. Nu het dan echt escaleert, zul je misschien de neiging voelen opkomen om te doen alsof je erboven staat: ‘Laten ze hun zoon maar van school halen,’ denk je dan, ‘want ik ben dit gezin liever kwijt dan rijk. En voor deze jongen tien anderen.’ Of je gaat de strijd aan en vecht het uit, desnoods tot aan de rechter.

Maar je kwetsbaarheid omarmen betekent dat je allereerst naar jezelf toe durft te erkennen dat het je raakt. Het kan voelen of je onbeschermd bent. Je blijft bij dit gevoel van kwetsbaarheid, en blijft ook bij je kernwaarden rond het respectvol met elkaar omgaan. Op het moment dat je je beschermingsmechanismen voelt opkomen, herken je ze en je gaat er niet in mee. Je voelt hoe je lijf reageert op de kwetsbaarheid. Misschien gaat je hart flink tekeer. Misschien staat het zweet je in de handen.

Het enige wat je dan moet doen, is bewust ademhalen: vijf tellen in- en vijf tellen uitademen. Daarmee breng je jezelf een beetje tot rust, zonder dat het gevoel van kwetsbaarheid hoeft te verdwijnen. Je blijft in verbinding met de ouders, en je kunt aangeven dat je je geraakt voelt door de situatie. Misschien spreek je uit dat je het op dit moment even niet weet. Je kunt een time out vragen. Er hoeft niet direct een oplossing te worden gevonden.

Vanuit het verlangen naar een zinvolle verbinding kun je je hart dus blijven openstellen, in de wetenschap dat er geen garanties zijn. Wie werkelijk vanuit het hart leeft, omarmt zijn of haar gevoelens van kwetsbaarheid en heeft de moed om authentiek te zijn, gewoon zichzelf, en dus niet perfect. Deze authenticiteit wordt ervaren als een heel prettige aanwezigheid, zonder ego-trucjes. De kracht die hiervan uitgaat is verbindend en leidt bij de ander niet gauw tot negatieve tegenreacties. De kans om tot wijze oplossingen te komen, die voor beide kanten als behulpzaam worden ervaren, neemt hierbij toe.

Hoe zou dat kunnen gaan bij de boze ouders uit het voorbeeld hierboven? Misschien hadden ze tegengas verwacht, en daar hadden ze wel raad mee geweten. Dat had hun boosheid alleen maar verder versterkt. Maar jouw reactie, in verbinding met je kwetsbaarheid, zonder door te schieten in zielig zijn, kan op een heel andere manier uitwerken. Het is mogelijk dat het ze opent om bij zichzelf naar binnen te gaan. Want ook zij hebben een (misschien diep weggestopt) verlangen naar verbinding. Jouw reactie kan ze helpen bij hun zachtheid te komen.  Dat hoeft niet, maar het is zeker een mogelijkheid.

Gevoelens van kwetsbaarheid kun je niet bewust inzetten als een soort strategie om verbinding te krijgen. Kwetsbaarheid overvalt je, daar valt niets aan te plannen. Wel is het mogelijk om heel bewust te communiceren over het gevoel van kwetsbaarheid. Een directeur, die veel kritiek van zijn team te verduren krijgt, kan ervoor kiezen om dit op een bepaald moment bespreekbaar te maken. Hij kan dan aangeven hoe het voelt om steeds maar weer kritiek over zich heen te krijgen.  Belangrijk hierbij is om het altijd bij jezelf te houden. En dat is lastiger dan het op het eerste gezicht lijkt. Uitspraken als ‘Ik voel me aangevallen’, of ‘Ik voel me buitengesloten’, of ‘Ik voel me niet gerespecteerd’ lijken op het eerste gezicht misschien wel ik-boodschappen te zijn, maar in feite zit er ook een dikke jij-boodschap onder verborgen: ‘Jij valt me aan’, of ‘jij sluit me buiten’ of ‘jij respecteert me niet’. ‘Dit raakt me’, of ‘Ik schaam me hiervoor’, of ‘Ik voel me onzeker’ zijn wel echte ik-boodschappen, zonder beschuldigende ondertoon.

Het toelaten van je kwetsbaarheid betekent niet dat je anderen nooit mag begrenzen. Het gaat erom hoe je begrenst, vanuit welk gevoel. Doe je het als een reactie op het gedrag van een ander, waarbij je je eigen kwetsbaarheid probeert te beschermen, dan zal je manier van begrenzen waarschijnlijk een negatieve tegenreactie oproepen. De ander wordt dan boos of kruipt in zijn schulp, maar het levert je geen samenwerking op. Als je de grens stelt in verbinding met en vanuit respect voor jezelf en de ander, zul je meestal ook verbinding en respect ontvangen.

Ik wil er nog iets aan toevoegen, dat misschien vooral voor gevorderden is. In je wens om jezelf te ontwikkelen en in je oefening om kwetsbaarheid te leren toelaten, zul je wellicht vervallen in de valkuil van het perfectioneren. Je bent dan streng voor jezelf als je ziet dat je je kwetsbaarheid toch weer niet durfde toe te laten. Je doorziet je beschermingsmechanismen en je wilt daar vanaf. Persoonlijke ontwikkeling groeit echter niet door steeds strenger voor jezelf te worden. Want dat is gebaseerd op zelfveroordeling. Je doet het immers nooit goed genoeg. Dat perfectionisme heb je echter helemaal niet nodig. Kijk gewoon naar wat je doet en wat je denkt, en merk op hoe dat voelt. En knipoog naar jezelf, neem het allemaal niet te serieus. Het kan vermakelijk zijn om te zien hoe het ego zich in alle bochten wringt om maar op een bepaalde, gewenste manier gezien te worden.

Het is dus belangrijk dat je jezelf accepteert zoals je bent. Je hoeft niet perfect te zijn. Maar zodra je dat weer verheft tot nieuwe zekerheid, en er een soort arrogantie over gaat uitstralen (je moet me maar nemen zoals ik ben en anders is dat jouw probleem), dan ben je niet meer in contact met je kwetsbaarheid en leef je niet meer vanuit je hart. Kortom, het is een soort spel van jezelf doorzien, zonder hierin veroordelend te worden over jezelf. En het mooie is dat je telkens een punt kunt zetten en opnieuw kunt beginnen.

En dan komen er vanzelf momenten dat je je gevoelens van kwetsbaarheid gaat toelaten. Hoewel er moed voor nodig is, gaat het in feite vanzelf, zodra je het krampachtige ‘moeten’ en ‘willen’ en de angst voor statusverlies hebt kunnen loslaten. De schaamte voor je kwetsbaarheid neemt af. En je merkt dan dat je authentieker en krachtiger wordt, naarmate je je kwetsbaarheid meer omarmen kunt.