In Linde’s klas zaten veel zogenaamde ‘probleemkinderen’. Er was vooral sprake van gedragsproblematiek. Veel kinderen waren ofwel druk en brutaal, ofwel teruggetrokken en bijna niet aanspreekbaar. Meestal was er ook sprake van problemen in de thuissituatie. Bij een stil en teruggetrokken meisje was er vermoeden van seksueel misbruik door een oudere broer. Een aantal kinderen leefde in diepe armoede, en laaggeletterdheid van ouders was eerder regel dan uitzondering. Schaamte speelde een grote rol. En twee kinderen zaten middenin een bittere vechtscheiding van hun ouders.
Ik heb Linde leren kennen als een zeer empathische leerkracht. Ze voelde met ieder kind mee en nam het hun niet persoonlijk kwalijk als hun gedrag ongepast was. Ze liet de drukke kinderen merken dat ze ondanks hun lastige gedrag wel degelijk welkom waren. Ieder kind werd gezien als een aanwinst voor de klas en vaak lukte het haar ook om ze weer bij de les te krijgen. Bij stille kinderen wist ze vertrouwen te winnen, waardoor deze kinderen zich iets veiliger gingen voelen. Ook in de meeste ouders kon Linde zich goed verplaatsen. Ze nam de tijd om met hen te praten en ze luisterde aandachtig naar hun verhaal. Met haar begrip opende ze deuren die bij andere leerkrachten gesloten waren geweest.
Empathie is uiterst belangrijk om verbinding te kunnen maken. Om goed met ouders samen te werken, helpt het om te weten wat voor hen belangrijk is en wat voor problemen en uitdagingen zij tegenkomen in het dagelijks leven. Het is behulpzaam om in te kunnen voelen hoe zij zich voelen, en om te begrijpen hoe zij denken. Kun je in hun schoenen gaan staan? Hoe ervaren zij hun kind? Hoeveel zelfvertrouwen hebben ze? Waar hebben ze behoefte aan? Door Linde’s oprechte aandacht voor de ouders, hielp zij hen zich geaccepteerd te voelen en gaf zij hun ruimte waarin soms ook zomaar oplossingen konden ontstaan. Schaamte voor armoede maakte zo bijvoorbeeld plaats voor het met school meedenken over oplossingen voor de problemen waar de kinderen door het gebrek aan geld in terecht waren gekomen.
Hoe gewaardeerd Linde ook werd als leerkracht, ze droeg wel een steeds grotere last op haar schouders. Ze werd emotioneel heen en weer geslingerd door de problemen waar kinderen en ouders mee worstelden. Het bracht haar langzaam maar zeker steeds meer uit balans. Ze lag er ’s nachts van wakker. Haar schoolleider vroeg haar wat meer professionele distantie in acht te nemen. Anders zou ze eraan onderdoor gaan.
Gedwongen door uitputting, probeerde Linde zich wat afstandelijker op te stellen. Ze begon het contact met ouders te vermijden en als ze op gesprek kwamen, luisterde ze niet meer met haar onverdeelde aandacht naar hen. Ze was ook minder warm berokken bij de kinderen. Ze was niet meer in staat balans te brengen in de klas, en er begon nu ook echt ordeproblematiek te ontstaan. Haar gedrag kwam wat onnatuurlijk over en ze voelde zich er zelf ook uiterst ongemakkelijk bij. Het was of er een schermpje tussen haar en de buitenwereld was komen te staan. Met een vaag schuldgevoel reed ze aan het eind van iedere schooldag naar huis en uiteindelijk meldde ze zich ziek, omdat ze zich niet meer in staat voelde haar werk naar behoren te doen. Het was het begin van een burn-out die haar lang parten zou spelen.
Hoe had een talentvolle, empathische leerkracht als Linde dit kunnen voorkomen? Hoe had de schoolleider haar in dit proces kunnen begeleiden? Empathische mensen zijn goud waar voor de school. Maar wanneer zij teveel last op hun schouders dragen, gaan zij er vroeg of laat aan onderdoor. Afstandelijkheid is misschien een noodmaatregel, maar zeker geen oplossing. Professionele distantie vraagt nog altijd om betrokkenheid en inlevingsvermogen. Wat is dan wel een oplossing? Het helpt als je beter bij jezelf kunt blijven, wanneer je met zware problematiek van anderen wordt geconfronteerd. Je kunt niet goed voor een ander zorgen als je niet tegelijkertijd ook goed voor jezelf zorgt.
Hoe kun je deze zelfzorg praktisch vormgeven? Daarvoor zijn de volgende vijf sleutels.
Sleutel 1: breng je aandacht naar je lichaam
Het helpt om voor en na ieder gesprek met iemand die het moeilijk heeft, aandacht voor jezelf te nemen. Dat hoeft niet heel lang te duren. Een paar keer bewust en diep in- en uitademen doet al wonderen. Met iedere ademhaling breng je je aandacht meer naar binnen. Je gedachten en zorgen laat je gaan. Door je lichaam te voelen en bewust contact te maken met je voeten op de grond, werk je aan fysieke en emotionele balans. Even gaan sporten na een zware werkdag kan ook wonderen doen. Maak je hoofd regelmatig leeg door de aandacht weer bij het lichaam te brengen.
Sleutel 2: zachte voorkant, stevige ruggengraat
Empathie vraagt niet alleen om vriendelijkheid vanuit een open, toegankelijke, zachte voorkant, maar ook om een stevige ruggengraat. Je zult soms grenzen moeten stellen. Dit doe je op een vriendelijke, maar besliste manier. Zo kun je ook bewaken dat je voldoende tijd voor jezelf overhoudt en dat je je niet laat leegzuigen door anderen.
Sleutel 3: laat de verantwoordelijkheid waar hij hoort
Realiseer je dat het in de meeste gevallen niet jouw taak is om de problemen van de ander op te lossen. Een gegronde verdenking van seksueel misbruik zul je natuurlijk moeten melden. Maar je kunt het kind er niet mee ‘redden’. Ook de verantwoordelijkheid voor het gedrag van ouders bij een vechtscheiding ligt niet bij jou. Kijk wat je kunt doen om de ouders duidelijk te maken hoezeer het kind eronder te lijden heeft. Maar je hebt niet de mogelijkheid om gewenst gedrag af te dwingen. Het belangrijkste wat je te doen hebt, is zelf de stabiele factor aan de zijlijn te blijven. Voorkom dat je inlevingsvermogen je zo meesleept dat je zelf in de rol van het hulpeloze kind schiet, want daar heeft niemand wat aan.
Sleutel 4: doe minder en gebruik je intuïtieve wijsheid
Het vraagt beslist om moed om erbij te kunnen blijven als een ander het heel zwaar heeft. Om je niet af te wenden maar te blijven luisteren. Om niet geïrriteerd te raken, of overweldigd door medeleven, maar rustig te blijven. Om de ander niet te willen veranderen, maar om hem of haar ruimte te geven om zelf te veranderen. Vaak willen we zo graag iets ‘doen’ voor de ander, maar soms hoeft er niets te worden gedaan. Wanneer je goed contact houdt met je lichaam, terwijl je de ander je aandacht geeft, komt vaak intuïtief wel boven wat een juiste houding is. Vanuit je intuïtieve wijsheid weet je of je iets zou moeten doen, of dat het luisteren alleen al helend genoeg is. Of je ruimte kunt geven of grenzen moet aangeven. Of een vriendelijk woord behulpzaam is, of juist confrontatie. Of je iemand vast kunt pakken, of dat je juist wat fysieke afstand in acht zou moeten nemen.
Sleutel 5: deel je ervaringen
Zorg dat je er niet in je eentje mee blijft rondlopen. Het is ongelofelijk belangrijk de emotionele zwaarte die je ervaart met anderen te kunnen delen. Intervisie kan een goede manier zijn om dingen een plek te geven. Of een goed gesprek met een vriend of vriendin. Of deelname aan een zogenaamde ‘luistercirkel’, waarin geoefend worden in het spreken en luisteren vanuit het hart, zonder dat er op elkaar wordt gereageerd.
Wie op deze manier goed voor zichzelf zorgt, zal merken dat het empathische contact met kinderen en ouders steeds meer voldoening geeft. Uitputting maakt plaats voor een diep gevoel van geluk en zinvolheid, zelfs als er tegelijkertijd verdriet voelbaar is. Het geeft energie. Je zult je gevoed voelen door het contact van hart tot hart.
Geef een reactie